Cultuur Totaal, 'n klassiek drama in vier bedrijven

Het rapport van de Cultuurraad onder leiding van Jan Post sloeg in als de spreekwoordelijke bom. Nagenoeg de gehele Eindhovense cultuurwereld staat op z’n kop. Een klassiek drama in vier bedrijven, drie commissie vergaderingen en een raadsvergadering. De ouverture voltrok zich op 8 december toen bijna twintig insprekers vanachter het katheder hun zorgen uitte. De koppen in het ED logen er ook niet om: ‘Advies commissie onzorgvuldig’, ‘Dramatische oproep van nieuwe Plaza directeur’ en ‘Raad worstelt met cultuurdilemma’.
Een gemeenteraad die het niet meer weet, een wethouder die het misschien ook al niet meer wist en een Cultuurraad die voor het karretje is gespannen en dus beter zou moeten weten. En tot slot, cultuurinstellingen die de bekende Pavlov reactie vertonen in het kader van de naar hun mening te allen tijde ontoereikende subsidies, namelijk ‘Rupsje Nooitgenoeg’ en ‘God voor ons allen en ieder voor zich’.

Cultuur Totaal is een mooi concept om cultuur in de stad vorm te geven en te vernieuwen, echter helaas met afbrokkelend draagvalk en zonder gedegen voorbereiding. Welk domein van de drie, sociaal, ruimtelijk en economisch, heeft immers op de een of andere wijze zijn of haar medewerking toegezegd? Ja, een ‘tonnetje’ op de valreep tijdens de raadsvergadering vanuit het domein Don.
En welke intrinsieke visie ligt er aan het rapport ten grondslag? Oftewel, een huis gebouwd, maar een deel van het fundament vergeten. Dit moet welhaast tot een ravage leiden. Nadat er lang over gedaan is om tot het concept Cultuur Totaal te komen, krijgt een externe commissie nog slechts twee maanden de tijd om alle ruim zestig instellingen en initiatieven te beoordelen en de ‘pot’ te verdelen. En dit dan voorafgaand aan de echte visie over de cultuursector in Eindhoven.
Geen wonder dat dit leidt tot chaos en destructie. Géén ‘hoor en wederhoor’, géén tijd om verbanden te leggen, géén inbreng van het sociale, ruimtelijke en economische domein et cetera. En misschien is het enige dat de Cultuurraad kwalijk genomen kan worden het feit dat ze zich überhaupt voor dit karretje hebben laten spannen.

En nu ...
Alles bij het oude laten en de exercitie nog een keer over doen in 2010, met een nieuw college en een nieuwe gemeenteraad? Goed voor de zittende cultuurelite, men koopt immers tijd, maar niet leuk voor de nieuwe initiatieven.
Of het advies integraal overnemen, zoals het college voorstelt. Koude sanering dus voor een deel van de instellingen, waarvan een enkeling, de Negende, minder dan twee jaar geleden met veel geld in de markt werd gezet. En wie draagt de saneringskosten, is hier een reservering voor gemaakt in dit plan?
Of een compromis, een beetje van dit en een beetje van dat. Nagenoeg pijnloos. We weten dan zeker dat het meer geld kost, geld dat er niet is, en dat er geen beslissingen zijn genomen. Voor dit laatste is gekozen. Een keuze die nu al leidt tot een overschrijding van de begroting voor 2010 met een bedrag van € 1.5 mio tot € 2.0 mio! En het jaar is nog niet eens begonnen.

De spelers ...
De wethouder heeft kans gezien om er de afgelopen periode, hoe zeg je het netjes en met respect voor de persoon, een ‘rommeltje’ van te maken. Alleen al in het laatste anderhalve jaar is er een bedrag van ongeveer € 5.500.000 aan extra incidentele (in een enkel geval zelfs structurele) subsidies verstrekt. Hierin zijn nog niet meegenomen de kosten van het faillissement van PopEi of het overeind houden van het Designhuis! En de vraag is of we er hiermee zij. Ook de extra kosten die het rapport van de Cultuurraad met zich meebrengt kunnen nog uit de hand lopen.

En de raad, heeft deze gefaald in het toezicht? Natuurlijk, er waren en zijn roepende in de woestijn, maar grosso modo komt ‘Rupsje Nooitgenoeg’ er bij voortduring mee weg, oftewel de geldkraan wordt keer op keer weer opengezet. Misschien dat PopEi de kentering is op weg naar een meer zakelijke instelling in de cultuursector? Een nieuwe uitdaging ligt al weer in het verschiet, namelijk het besluit omtrent Plaza Futura. Vraag is, gezien de huidige economische situatie en de chaos in de Eindhovense cultuursector, of het gerechtvaardigd is om Plaza Futura nieuw te laten bouwen. Zijn we 100% overtuigd dat het past in de cultuurvisie, die immers nog ontbreekt. En redde we het deze keer binnen het gestelde budget, zowel wat betreft de stichtingskosten als de jaarlijkse exploitatie? Overigens zijn nu al de parallelle met eerdere cultuurdossiers, denk aan het Parktheater, te herkennen. Plannen die alsmaar excentrieker worden. Onduidelijkheid over het vastgoed terwijl er op dit vlak mogelijk al wel onomkeerbare stappen worden gezet. Exploitatiebegrotingen die (te) ambitieus zijn en die in (te) korte tijd beoordeeld moeten worden. Kortom, maken we dezelfde fouten weer?

Tot slot de cultuursector. Het Van Abbemuseum functioneert als gemeentelijke dienst onder de radar. Jaar na jaar worden nagenoeg geruisloos de uit de hand lopende exploitatieverliezen weer gedicht, jaarlijks vanaf 2008 weer € 250.000 extra. En men komt er mee weg. Een prachtig nieuw museum, met een rijke collectie en een groot achterland, maar dat slechts kans ziet om 80.000 bezoekers per jaar te trekken. Ter vergelijking, het Groninger museum trok in 2008 meer dan 250.000 bezoekers! Wordt het niet eens tijd dat we het Van Abbemuseum een andere juridische status gaan geven en doelstellingen neerleggen die hard en afrekenbaar zijn.
De sector als geheel draait voor meer dan 50% op subsidie van de overheid. Telt men hierbij op de het verschil tussen de reële huur en de geïnde huurpenningen, dan komt men op een percentage dat dichter bij 55% ligt. En dan een overheid die bij monde van de wethouder stelt niet de mogelijkheid te hebben om te controleren en te corrigeren?
Verder weigeren de instellingen categorisch om de handen in een te slaan en te bezuinigen. Sterker nog, men durft zelfs extra geld te vragen. Dit terwijl een belangrijk uitgangspunt van Cultuur Totaal is ‘samenwerking tussen de instellingen’. Het lijkt erop dat men alleen selectief uit Cultuur Totaal citeert, namelijk alleen datgene wat goed in het eigen straatje past! Hoe komt men hiermee toch keer op keer weg?

Tot slot is er natuurlijk altijd hoop! Hoop dat we leren van het verleden en hoop dat we met Cultuur Totaal als basis de cultuursector financiële gezond en nog mooier kunnen maken. Een uitdaging voor de nieuwe wethouder cultuur, de raad en de sector zelf.

Is het bovenstaande de spreekwoordelijke mosterd na de maaltijd? Neen, al veel eerder zijn de uitdagingen van de sector beschreven, zie bijvoorbeeld bijgaand artikel uit het ED van 2006.